Η πανδημία δεν επιτάχυνε μόνο αλλαγές στην καθημερινότητα μας, όπως οι online αγορές και η τηλεργασία, ξεγύμνωσε ουσιαστικά τo δόγμα της αυτορρυθμιζόμενης αγοράς και ανάγκασε τις πιο νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις στο μεγαλύτερο παρεμβατικό πρόγραμμα μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Για να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες της χρηματοδότησης προχώρησαν στην “τύπωση” χρήματος, με την ΕΚΤ να ρίχνει στην αγορά πάνω από 2 τρις ευρώ το 2022 τα οποία στήριξαν κυβερνήσεις, εταιρείες και σε μικρότερο βαθμό τους πολίτες.
Υπεραπλουστεύοντας τον μηχανισμό του πληθωρισμού στην βάση της αρχής προσφοράς και ζήτησης, καταλήγουμε ότι συρρικνωμένη παραγωγή και αυξημένη διάθεση χρήματος οδηγεί σε αύξηση τιμών. Εφαρμόζοντας τον ίδιο κανόνα θα περιμέναμε πτώση των τιμών όταν, η παραγωγή επιστρέψει σε κανονικά επίπεδα και σταματήσει η διοχέτευση χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες στην αγορά. Τα παράδειγμα της τιμής του ατσάλι (steel) παρακάτω υποστηρίζει ακριβώς αυτην την θεώρηση καθώς μετά την εκτίναξη της τιμης του το δεύτερο μισό του 2020 και ολοκληρου του 2022 έχουμε πλέον επιστρέψει στην τιμή του 2019.
Τιμή τελευταίων 5 χρόνων - Ατσάλι
Γιατί όμως ο καταναλωτής δεν βλέπει την ίδια κανονικοποίηση των τιμών στα αγαθά που φτάνουν σε αυτόν; Η απάντηση δεν είναι τόσο πολύπλοκη όσο φανταζόμαστε. Ο καταναλωτής δεν έχει την ίδια διαπραγματευτική ικανότητα που έχει ένας κολλοσος (πχ μια αυτοκινητοβιομηχανία) που αγοράζει ατσάλι σε μεγάλες ποσότητες. Επιπλέον οι αγορές των commodities είναι διαυγείς, με χιλιάδες εργαζόμενους να αναλύουν από τα διαθέσιμα αποθέματα και τα κόστη της εξόρυξης μέχρι τα μεταφορικά και την αποθήκευση. Δεν είναι τυχαίο, και σίγουρα όχι ηθικό, οτι οι εταιρίες που υποστηρίχθηκαν με κρατική βοήθεια παρουσιάζουν αυξημένη ποσοστιαία κερδοφορία σε σχέση με το 2019, με εξαίρεση την αρχή της πανδημίας που έπεσε ο κύκλος εργασιών τους (γράφημα κάτω). Κάποιοι (λίγοι) τυχεροί μισθωτοί που εργάζονται σε ώριμες και ανταγωνιστικές αγορές εργασίας ίσως κατάφεραν μέσα σε αυτό το διάστημα να διαπραγματευτούν καλύτερες απολαβές ώστε να ανταπεξέλθουν στην ακρίβεια. Οι περισσότεροι όμως και κυρίως οι ευάλωτοι χαμηλόμισθοι, με τα σωματεία απών ή αποδυναμωμένα, είδαν την αγοραστική τους δύναμη να εξανεμίζεται με αυξήσεις μισθών υποπολλαπλάσιες του πραγματικού πληθωρισμού. Προφανέστατα, από το γράφημα παρακάτω, ο λόγος δεν ήταν ότι οι εργοδότες τους δεν μπορούσαν να αντέξουν υψηλότερες αυξήσεις αλλά, ξανά ανήθικα, προτίμησαν να αυξήσουν την κερδοφορία τους.
Μια παρένθεση εδώ για την παραδοχή ότι ο δείκτης του πληθωρισμού και οι πραγματικές αυξήσεις των προϊόντων για τον καταναλωτή έχουν τόση σχέση όσο ένα Fiat με μια Ferrari. Δεν θυμάμαι ποτέ στην καριέρα μου να αυξήσαμε τιμές λιγότερο από 250% το ποσοστό του υπολογιζόμενου πληθωρισμού.
Καθαρά κέρδη εταιριών του δείκτη S&P500, 2018-2022
Θα δούμε μειώσεις τιμών κάποια στιγμή στο μέλλον; Με την παρούσα μη παρεμβατική πολιτική η απάντηση είναι όχι. Ή καλύτερα, όχι χωρίς να φτωχοποιηθεί η μεσαία και η εργατική τάξη.
Μια βαθιά ανάσα εδώ γιατί αυτό θέλει λίγο ανάλυση.
Σε μια εταιρεία η ετήσια αύξηση των τιμών είναι μέρος της ρουτίνας και βασικό στοιχείο του στρατηγικού σχεδιασμού, ενώ από την άλλη η μείωση των τιμών δεν υπάρχει σε κανένα εγχειρίδιο ως διαδικασία. Αυτό συμβαίνει γιατί ο καιρός που η τιμή καθορίζεται ως ποσοστό του κόστους έχει παρέλθει, οπότε η μείωση του κόστους παραγωγής δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση μείωση των τιμών. Ο μόνος τρόπος να ανοίξει συζήτηση για μείωση τιμών είναι να μειωθεί ο αριθμός των πωλήσεων, που ακόμα και τότε μπορεί να πάρει μήνες ή χρόνια προτού παρθεί μια απόφαση καθώς πρώτα πρέπει να αποκλειστούν όλοι οι άλλοι παράγοντες (ποιότητα, εξυπηρέτηση, μάρκετινγκ κοκ). Όλοι όμως, οι τιμές είναι η έσχατη λύση.
Όταν έχουν αποκλειστεί όλοι οι άλλοι παράγοντες, οι λόγοι πτώσης των πωλήσεων λόγω τιμής για προϊόντα με ανελαστική ζήτηση (τρόφιμα, ποτά, ενέργεια, καθαριστικά, προσωπική υγιεινή κτλ) είναι ουσιαστικά δύο.
1) Ότι υπάρχει ανταγωνιστικό προϊόν παρόμοιας αξίας σε καλύτερη τιμή
Στο σήμερα όμως, ο ανταγωνισμός είναι σχεδόν αδύνατο να αντιστρέψει τις τιμές καθώς καμία ήδη καθιερωμένη εταιρεία δεν θα μπει σε πόλεμο τιμών χωρίς λόγο. Ακόμα και οι πιο σκληροί υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς το παραδέχονται με την επιλογή τους να ανεβάσουν τα επιτόκια δανεισμού. Θα μπορούσε ο ανταγωνισμός να παίξει ένα ρόλο αν νέες φιλόδοξες εταιρείες έμπαιναν στην αγορά, όμως με παραγωγή σε μεγάλο βαθμό ελεγχόμενη και πολύπλοκη εφοδιαστική αλυσίδα ένα τέτοιο εγχείρημα θα έπαιρνε στην καλύτερη χρόνια. Επιπροσθέτως, η έλλειψη κεφαλαίου λόγω της εφαρμογής υψηλών επιτοκίων βάζει ταφόπλακα ακόμα και σε σπάνιους μακροχρόνιους σχεδιασμούς.
2) Ότι ο πελάτης δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να το αγοράσει.
Μέρος της δεύτερης επιλογής φαίνεται να είναι η λύση που προκρίνουν οι εκφραστές της νεοφιλελεύθερης λογικής. Λέω μέρος, γιατί δεν θα δούμε μείωση τιμών αλλά μια πιο συγκρατημένη αύξηση. Αυτό θα επιτευχθεί με την μείωση της αγοραστικής δύναμης της μεσαίας τάξης και φτωχοποίηση της εργατικής στα όρια της επιβίωσης. Η άρνηση της αύξησης μισθών στο ποσοστό του πραγματικού πληθωρισμού και η ενεργοποίηση κουπονιών δείχνει αυτόν ακριβώς τον δρόμο. Είναι ένας δρόμος που δουλεύει για όλους τους τους φίλους, μιας και η αυξημένη κερδοφορία των εταιριών θα διατηρηθεί, ο ανταγωνισμός από νεωτερισμούς θα διαλυθεί λόγω υψηλών επιτοκίων και ο πλούτος θα μεταφερθεί στους μετόχους και ιδιοκτήτες.
Υπάρχει άλλος δρόμος; Φυσικά και υπάρχει αλλά είναι τολμηρός.
Έλεγχος της κερδοφορίας των εταιριών με ενίσχυση της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Είναι φυσικό και αποδεκτό οι επιχειρήσεις να αναζητούν το κέρδος και σε ιδανικές συνθήκες ο ανταγωνισμός θα μπορούσε να λειτουργήσει σε ικανοποιητικό βαθμό. Οι συνθήκες όμως δεν είναι φυσιολογικές οπότε ο πιο έντονος έλεγχος θα μπορούσε να βοηθήσει στον περιορισμό της κερδοσκοπίας. Όταν το σύνολο μιας σχετικά σταθερής βιομηχανίας παρουσιάζει ταυτόχρονα αύξηση στον κύκλο εργασιών και το ποσοστό κέρδους τότε ο ανταγωνισμός δεν λειτουργεί και πρέπει να παρέμβουμε. Φυσικά είναι αρκετά πολύπλοκο και απαιτεί ατσάλινη πολιτική βούληση αλλά είμαι σίγουρος ότι η χώρα, και το ταλέντο διαθέτει, και δυνητικά το πολιτικό προσωπικό να το φέρει εις πέρας. Σίγουρα δεν θα δούμε κάτι από την παρούσα κυβέρνηση που δεν κατάφερε καν να ελέγξει τους παρόχους ενέργειας. Επίσης οι βόλτες στις λαϊκές αγορές είναι από άλλες εποχές και δεν θα ρίξουν τις τιμές, έχουμε άλλα εργαλεία για τον σκοπό αυτό.
Πλαφόν σε βασικά αγαθά. Το απόλυτο ταμπού για τους θιασωτες της ελευθερης αγοράς αφού γκρεμίζει θεμελιακα το αφήγημα τους. Βέβαια η Αγγλία έχει πλαφόν στους λογαριασμούς ενέργειας εδώ και 7 χρόνια (με πάνω απο 80 παρόχους) και μόλις πρόσφατα το εισήγαγε και η ΕΕ. Πρέπει να βεβαιωθούμε οτι βασικά αγαθά θα είναι διαθέσιμα για κάθε νοικοκυριό. Το επιχείρημα ότι θα δημιουργήσει πρόβλημα στην παραγωγή είναι πλεον ξεπερασμενο γιατι οι υπεραγορές έχουν την δυνατότητα εξισορρόπησης. Για να είμαστε ακριβείς το κάνουν ήδη, απλα τα ονομάζουν ζημιογόνα (loss leading) προϊόντα. Είναι προϊόντα που δεν αποφέρουν κέρδος, αλλα φέρνουν περισσότερο κόσμο στο κατάστημά τους ο οποίος θα καταναλώσει και άλλα κερδοφόρα. Μην ξεχνάμε ότι, εξαίροντας την αύξηση της φορολογίας κατα 10 λεπτά το καλοκαίρι που μας πέρασε, έχουμε αμετακίνητο πλαφον στον μπουκαλάκι νερό για περισσοτερο απο 10 χρόνια τωρα.
Χρηματοδότηση νέων επιχειρήσεων. Η νέα, αλλά και η αναπτυσσόμενη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα είναι το οξυγόνο της αγοράς. Είναι αυτές κυρίως οι επιχειρήσεις που δημιουργούν νέα προϊόντα ή βελτιώνουν υπάρχοντα, εφευρίσκουν πρωτοπόρους τρόπους λειτουργίας και παραγωγής με αποτέλεσμα την ανάπτυξη του ανταγωνισμού. Την στιγμή που η παγκόσμια παραγωγή αλλάζει ριζικά με μεταφορά μονάδων από την Ανατολή στην Δύση, θα είναι έγκλημα για μια χώρα με ουσιαστικά ανύπαρκτο παραγωγικό τομέα όπως η Ελλάδα, να μην επενδύσει με όλες της τις δυνάμεις σε αυτό το υποσύνολο. Η αύξηση των επιτοκίων θα έχει ακριβώς το αντίστροφο αποτέλεσμα.
Αν τα παραπάνω εφαρμοστούν, η αύξηση των μισθών χωρίς επιπτώσεις στον πληθωρισμό καθώς και η μείωση των έμμεσων φόρων με αντίκρυσμα στον καταναλωτή, όχι μόνο είναι εφικτές αλλά θα δώσουν νέα πνοή στην οικονομία.
Στο σταυροδρόμι που μας φέρνει ο πληθωρισμός ή θα επιλέξουμε την εύκολη ευημερία των αριθμών και μια πλέον επαναλαμβανόμενη κρίση που καταστρέφει την μια γενιά μετά την άλλη ή θα δουλέψουμε σκληρά για μια αειφόρα ανάπτυξη τόσο σε κοινωνικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Από όλα όσα αναφέρθηκαν το πιο δύσκολο είναι να ξεπεράσουμε τον φόβο μας και να κάνουμε την δεύτερη επιλογή. Άλλωστε ο πληθωρισμός είναι ένα τέρας, που όπως και ο Κανίβαλος του Μιλγουόκι τρώει μόνο τους φτωχούς.
Χάρης Πανακούλιας
Comments